(វ៉ាស៊ីនតោន)៖ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ នៅថ្ងៃចន្ទ ទី១១ ខែសីហា បាននិយាយថាទាំងទីក្រុងកៀវ និងទីក្រុងមូស្គូ ចាំបាច់ត្រូវធ្វើសម្បទានទឹកដីមួយចំនួនដើម្បីបិទបញ្ចប់សង្រ្គាមនៅអ៊ុយក្រែន ហើយថាកិច្ចចរចារបស់លោកជាមួយប្រធានាធិបតីរុស្ស៉ី វ្ល៉ាឌីមៀ ពូទីន នៅរដ្ឋ Alaska​ ក្នុងសប្ដាហ៍នេះនឹងបង្ហាញភ្លាមៗថាតើមេដឹកនាំរុស្ស៉ីពិតជាមានឆន្ទៈលើការសម្រេចបានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ ឬក៏យ៉ាងណា? នៅឯសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយ នៅសេតវិមាន លោក ត្រាំ បាននិយាយថារូបលោកអាចនឹងដឹងភ្លាមក្នុងពេល២នាទីថាតើកិច្ចចរចាជាមួយលោក ពូទីន នឹងមានភាពរីកចម្រើនឬក៏អត់? ការកត់សម្គាល់បែបនេះ របស់លោក ត្រាំ ធ្វើឡើងចំពេលលោក ពូទីន បានទាមទារឱ្យអ៊ុយក្រែនបោះបង់ចោលទឹកដីរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ លោក ហ្សេលេនស្គី និងមេដឹកនាំអឺរ៉ុបនៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់គោលការណ៍ថាព្រំដែនអន្តរជាតិ មិនអាចត្រូវបានកែប្រែដោយការប្រើកម្លាំងបាយនោះទេ។

* តើទឹកដីអ៊ុយក្រែនណាខ្លះដែលរុស្ស៉ីកំពុងកាន់កាប់?
គិតត្រឹមដើមខែសីហានេះ រុស្ស៉ីបានកាន់កាប់ជិត ១ភាគ៥នៃទឹកដីអ៊ុយក្រែន ហើយសង្រ្គាមរបស់ខ្លួនលាតសន្ធឹងលើសមរភូមិមានប្រវែងជាង ១០០០គីឡូម៉ែត្រ។ តាមការពិតទៅ ការច្បិចយកទឹកដីអ៊ុយក្រែនរបស់ លោក ពូទីន បានកើតឡើងជាច្រើនឆ្នាំ មុនសង្រ្គាមផ្ទុះឡើងក្នុងឆ្នាំ២០២២ទៅទៀត ដោយក្នុងនោះលោកបានដាក់បញ្ចូលតំបន់គ្រីមៀជាផ្នែកមួយនៃទឹកដីរុស្ស៉ីនៅឆ្នាំ២០១៤។ ផ្នែកជាច្រើននៃតំបន់ Donetsk និង Luhansk ស្ថិតនៅភាគខាងកើតអ៊ុយក្រែន ហើយដែលតំបន់ទាំង២នេះរួមបញ្ចូលគ្នាបង្កើតបានជាតំបន់ Donbas ក៏បានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមឧទ្ទាមផ្ដាច់ខ្លួនគាំទ្រដោយ រស្ស៉ីក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ បន្ទាប់ពីវិមានក្រឹមឡាំងបានពន្យុះឱ្យក្រុមឧទ្ទាមផ្ដាច់ខ្លួននេះងើបឡើងបះបោរប្រឆាំងរដ្ឋអំណាចអ៊ុយក្រែន ក្រោយប្រតិបត្តិការដណ្ដើមយកតំបន់គ្រីមៀ។ នៅបន្ទាប់ពីការឈ្លានពានទ្រង់ទ្រាយធំលើអ៊ុយក្រែន នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ កងទ័ពរុស្ស៉ីបានកាន់កាប់ផ្នែកជាច្រើននៃតំបន់ Donetsk និង Luhansk ព្រមទាំងដណ្ដើមកាន់កាប់ទឹកដីជាច្រើនទៀតនៃតំបន់ Kherson និង Zaporizhzhia នៃភាគខាងត្បូងអ៊ុយក្រែន។ ការគ្រប់គ្រងតំបន់ Zaporizhzhia បានអនុញ្ញាតឱ្យរុស្ស៉ីគ្រប់គ្រងរោងចក្រ Zaporizhzhia ដែលជារោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរធំជាងគេបំផុតនៅអឺរ៉ុប។

* ហេតុអ្វីលោក ពូទីន ចង់បានតំបន់ Donbas?
Donbas ធ្លាប់ជាទីកំណើតនៃឧស្សាហកម្មដែកថែប និងរ៉ែធ្យូងថ្មរបស់អ៊ុយក្រែន និងធ្លាប់ជាមូលដ្ឋានឧស្សាហកម្មមួយរបស់អតីតសហភាពសូវៀត។ ប្រព័ន្ធឃោសនាការរបស់សូវៀតថែមទាំងហៅតំបន់នេះថាជា «បេះដូងរបស់រុស្ស៉ី» ទៀតផង។ សកម្មភាពឧស្សាហកម្មក្នុងតំបន់ Donbas បានទទួលរងការរំខានជាប្រចាំ ចាប់តាំងពីមានការផ្ទុះជម្លោះបង្ហូរឈាមក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ហើយរោងចក្រជាច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញនៅក្នុង សង្រ្គាមរវាងរុស្ស៉ី និងអ៊ុយក្រែន។ ក៏ប៉ុន្តែ Donbas នៅតែសម្បូរទៅដោយរ៉ែធ្យូងថ្មដែលរុស្ស៉ីអាចទាញយកប្រយោជន៍។ តាមរដ្ឋបាលព័ត៌មានថាមពលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក US Energy Information Administration អ៊ុយក្រែនស្ដុកទុកធ្យូងថ្មធំលំដាប់ទី៨ នៅលើពិភពលោក ហើយធ្យូងថ្មមួយភាគធំរបស់អ៊ុយក្រែនមានប្រភពមកពីតំបន់ Donbas។ ទឹកដីអ៊ុយក្រែនដែលរុស្ស៉ីកំពុងកាន់កាប់ក្នុងនោះរួមមានទាំង តំបន់ Donbas ក្រៅពីឧស្ម័ន ក៏មានធនធានធម្មជាតិជាច្រើនផ្សេងទៀតដែរដូចជា lithium, titanium និង graphite បើទោះជាមិនទាន់ដឹងច្បាស់ថាតើគេអាចធ្វើអាជីវកម្មលើរ៉ែទាំងនេះក្នុងកម្រិតណាក៏ដោយ។ បើនិយាយពីយុទ្ធសាស្ត្រវិញ ក្នុងករណីអ៊ុយក្រែនបោះបង់ចោលតំបន់ Donetsk ទាំងមូលជាផ្នែកមួយនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព នោះអ៊ុយក្រែនប្រៀបដូចជាបាត់បង់ «រនាំងធម្មជាតិការពារខ្លួនមួយ»។ នេះបើតាម វិទ្យាស្ថានសម្រាប់ការសិក្សាពីសង្រ្គាម មានមូលដ្ឋានក្នុងទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន។ រនាំងការពារនេះហើយដែលឱ្យអ៊ុយក្រែនទប់ទល់អស់ជាច្រើនឆ្នាំកុំឱ្យរុស្ស៉ីវាយទម្លុះចូលជ្រៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន។

តំបន់ Donetsk ក៏ជាផ្ទះរបស់ទីក្រុង Mariupol ផងដែរ ហើយការគ្រប់គ្រងរបស់រុស្ស៉ីអាចនឹងបើកផ្លូវឱ្យលោក ពូទីន ដើម្បីបង្កើត «ច្រករបៀងដីគោកមួយ» ចេញពីព្រំដែនរុស្ស៉ីតាមបណ្ដោយឆ្នេរនៃសមុទ្រ Azov ទៅកាន់តំបន់គ្រីមៀ និងឱ្យរុស្ស៉ីកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើស្ពាន Kerch ដែលតភ្ជាប់ទៅកាន់តំបន់គ្រីមៀ។ ក្រៅពីតំបន់ Donbas តំបន់ Kherson និង Zaporizhzhia គឺជាតំបន់ដីមានជីវជាតិដែលអំណោយផល យ៉ាងសម្បើមដល់វិស័យកសិកម្ម។

​* តើលោក ពូទីន អាចនឹងបោះបង់ចោលទឹកដីអ៊ុយក្រែនដែលរុស្ស៉ីដណ្ដើមបានឬ?
លោក ពូទីន បានអះអាងថារុស្ស៉ីមានអធិបតេយ្យពេញលេញលើតំបន់ Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia និងតំបន់ Kherson បើទោះជាកងទ័ពរបស់លោកមិនទាន់អាចគ្រប់គ្រងតំបន់ទាំងនេះបានទាំងស្រុង ក្រោយសង្រ្គាមជិត៣ឆ្នាំកន្លះមកនេះក៏ដោយ។ លោក ពូទីន បានប្រកាសបញ្ចូលតំបន់ទាំង៤ជាផ្នែកមួយនៃទឹកដីរុស្ស៉ី បន្ទាប់ពីប្រកាសថាលោកនឹងបញ្ចូលតំបន់ទាំងនេះ ទៅក្រោមឧបសម្ព័ន្ធរបស់រុស្ស៉ីកាលពី ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២។ នៅក្រោមការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយ លោក ពូទីន បានលើកឡើងក្នុងឆ្នាំ២០២០ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញរុស្ស៉ីបានហាមឃាត់ការបោះបង់ចោលទឹកដី ដែលត្រូវបានដាក់បញ្ចូលជាផ្នែកមួយ នៃទឹកដីរុស្ស៉ី។ ដូច្នេះមើលទៅ ទោះជាមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពណាមួយដែលទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យរបស់រុស្ស៉ីលើតំបន់ទាំង៤ ក៏ប្រហែលជាមិនអាចផ្គាប់ចិត្តលោក ពូទីន ដែលធ្លាប់បានដាក់គោលដៅ វាយចូលគ្រប់គ្រងទីក្រុងកៀវ រំសាយយោធារបស់អ៊ុយក្រែន និងបង្ខំឱ្យអ៊ុយក្រែនបោះបង់ចោលមហិច្ឆតាចង់ក្លាយជាសមាជិក NATO បាននោះទេ។ សម្រាប់លោក ពូទីន រុស្ស៉ីគួរតែពង្រីកទឹកដីលើសពីព្រំដែន របស់ខ្លួនបច្ចុប្បន្ន ហើយ២ខែ មុនបញ្ជូនទ័ពចូលឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន លោកថែមទាំងបង្ហាញការខកចិត្តទៀតផងថាការដួលរលំរបស់អតីតសហភាពសូវៀត គឺជាមហន្តរាយមួយប្រចាំស.វ។ លោក ពូទីន ក៏បាននិយាយដែរថាប្រជាជនរុស្ស៉ីជាង ២៥លាននាក់ បានព្រាត់ប្រាស់គ្នាដោយសារតែការដួលរំលំសហភាពសូវៀតក្នុងឆ្នាំ១៩៩១ ហើយភាគច្រើននៃពួកគេទាំងនេះគឺកំពុងរស់នៅអ៊ុយក្រែន។ លោក ពូទីន បានលើកឡើងម្ដងហើយម្ដងទៀតថាប្រជាជនរុស្ស៉ី និងអ៊ុយក្រែនគឺជាមនុស្សតែមួយ។

*​តើលោក ត្រាំ ចង់ដោះស្រាយបញ្ហាទឹកដីអ៊ុយក្រែនយ៉ាងដូចម្ដេច?
ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ នៅថ្ងៃចន្ទ ទី១១ ខែសីហា បាននិយាយថាទាំងទីក្រុងកៀវ និងទីក្រុងមូស្គូ ចាំបាច់ត្រូវធ្វើសម្បទានទឹកដីមួយចំនួនដើម្បីបិទបញ្ចប់សង្រ្គាមនៅអ៊ុយក្រែន មុននឹងរូបលោក ជួបលោក ពូទីន ក្នុងរដ្ឋ Alaska នៅថ្ងៃសុក្រ ទី១៥ ខែសីហា។ លោក ត្រាំ កន្លងមកធ្លាប់បានលើកឡើងពីគំនិតចង់ឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកទទួលស្គាល់ការកាន់កាប់របស់រុស្ស៉ីលើតំបន់គ្រីមៀជាផ្នែកមួយនៃ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព។ ការក្រសោបយកតំបន់គ្រីមៀរបស់លោក ពូទីន មកទល់នឹងពេលនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការពីប្រទេសមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដូចជាកូរ៉េខាងជើង និងវ៉េណេស៊ុយអេឡា។ សហរដ្ឋអាមេរិក ​និងអ៊ុយក្រែនបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងរ៉ែកាលពីខែមេសា ដែលនេះបានផ្ដល់ឱកាសឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកទាញយកផលចំណេញតាមរយៈការធ្វើអាជីវកម្មលើធនធានរ៉ែរបស់អ៊ុយក្រែន។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះក៏ត្រូវបានគេមើលឃើញដែរថាជាការលើកទឹកចិត្តខាងសេដ្ឋកិច្ចមួយដើម្បីជំរុញឱ្យលោក ត្រាំ ធ្វើការចរចាដែលនាំតំបន់មួយចំនួនដែលរុស្ស៉ីកាន់កាប់ឱ្យត្រឡប់មកស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង របស់អ៊ុយក្រែនវិញ។

* តើអ៊ុយក្រែនមានគោលជំហរបែបណាចំពោះទឹកដីរបស់ខ្លួនដែលរុស្ស៉ីកំពុងកាន់កាប់?
លោក ហ្សេលេនស្គី បានអះអាងម្ដងហើយម្ដងទៀតថាអ៊ុយក្រែននឹងមិនទទួលស្គាល់ទឹកដីដែលខ្លួនបានបាត់បង់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់រុស្ស៉ីនោះទេ ហើយក៏នឹងមិនយល់ព្រមបោះបង់ចោលទឹកដីទាំងនោះដើម្បីជាថ្នូរនឹង កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពជាមួយរុស្ស៉ីនោះដែរ។ ការបដិសេធរបស់លោក ហ្សេលេនស្គីគឺស្របទៅនឹងមតិភាគច្រើនរបស់ប្រជាជនអ៊ុយក្រែន។ ប៉ុន្តែ ការគាំទ្រគោលជំហរបែបនេះបានធ្លាក់ចុះស្របពេលសង្រ្គាម នៅតែបន្តផ្ដាច់ជីវិតមនុស្ស ហើយប្រតិបត្តិការវាយបករបស់អ៊ុយក្រែនមិនអាចសម្រេចបានលទ្ធផលផ្លែផ្កា។ កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ ៨២ភាគរយនៃប្រជាជនអ៊ុយក្រែនបាននិយាយថាពួកគេនឹងមិនបោះបង់ ចោលទឹកដីទៅឱ្យរុស្ស៉ីនោះទេ បើទោះជាការធ្វើបែបនេះអាចនឹងធ្វើឱ្យសង្រ្គាមអូសបន្លាយ និងគំរាមកំហែងដល់ឯករាជ្យភាពនៃប្រទេសរបស់ខ្លួនក៏ដោយ។ នេះបើតាមការស្ទង់មតិធ្វើឡើងដោយវិទ្យាស្ថាន Kyiv International Institute of Sociology ហៅកាត់ថា KIIS។ KIIS ក៏បានដឹកនាំការស្ទង់មតិមួយថ្មីដែរកាលពីចុងខែកក្កដា និងដើមខែសីហាកន្លងទៅនេះ ដោយបង្ហាញថា ៥៤ភាគរយនៃប្រជាជនអ៊ុយក្រែន គាំទ្រផែនការមួយដែលនៅក្នុងនោះសង្រ្គាមត្រូវបញ្ឈប់ត្រឹមសមរភូមិសព្វថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែអ៊ុយក្រែននឹងមិនទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការនូវអធិបតេយ្យរបស់រុស្ស៉ីលើទឹកដីអ៊ុយក្រែនដែលកងទ័ពរុស្ស៉ីកំពុងកាន់កាប់ឡើយ ហើយ ទទួលបានការធានាសន្តិសុខពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប ខណៈទណ្ឌកម្មប្រឆាំងរុស្ស៉ីនឹងត្រូវដកចេញដោយសន្សឹមៗ៕